Día Internacional do Xogo no MPL

O 11 de xuño é recoñecido pola ONU como o Día Internacional do Xogo, que este ano ten por lema “Elixe xogar todos os días”. Con esta efeméride preténdese concienciar e promover o xogo como un dereito fundamental da nenez, dada a súa importancia para o desenvolvemento cognitivo, emocional e social dos nenos.

Enténdese que o xogo é unha actividade non obrigatoria que axuda a potenciar as habilidades cognitivas, físicas, creativas, sociais e emocionais que, entre outras, repercuten na promoción da tolerancia e na creación de vínculos coa comunidade.

A RAG defíneo como: Cada unha das actividades que se realizan co único fin de entreterse e divertirse, e que se caracterizan por estar organizadas conforme unhas regras determinadas e, ás veces, por precisar duns obxectos concretos.

Desde o MPL queremos celebrar este día dando a coñecer os xoguetes realizados en papel que forman parte da colección doada por José Luis Basanta Campos (Fonsagrada 1924 – Pontevedra 2016).

Divídense en:
1.Recortables
a Avións e barcos
b Edificacións
c Bonecas
d Soldados
e Animais
2. Álbums de cromos
3. Xogos ópticos

1. Recortables

Os recortables son xogos destinados a todas as idades dependendo das habilidades e coñecementos esixidos. Consisten nunha lámina impresa con figuras para recortar e o usuario colabora na fabricación do xoguete. Nesta colección conservamos recortables de soldados, indios e vaqueiros, maquetas de barcos ou avións, de obras de enxeñería, animais etc., ás veces realizados a escala.

A orixe deste tipo de xoguetes sitúase en Cataluña coa produción, xa coñecida en 1793, dos “fulls de rengle de soldats”, láminas con fileiras de soldados que a mediados do século XIX se converten en xogo infantil e que alcanzan gran éxito na primeira metade do século XX. O baixo custo económico foi un dos motivos que impulsou o seu desenvolvemento, xa que podían chegar a nenos de familias con recursos económicos escasos, que non se podían permitir outro tipo de xoguetes como os de chumbo.

Dentro dos recortables atópanse:
– Figuras impresas por unhas cara
– Figuras impresas en dúas caras
– Recortables volumétricos, é dicir, que unha vez recortados e montados se converten en maquetas tridimensionais (casas, castelos, avións, Beléns, etc).

A súa función pedagóxica foi utilizada como medio de propaganda política durante a Guerra Civil e os anos de posguerra. Con eles podían recrearse batallas reais ou imaxinarias e xeralmente pertencían a un ou outro bando dependendo do lugar de impresión. En Barcelona publicaron láminas de soldados do Exército Popular “Seix Barral”, “Bruguera” ou “O neno”. En Zaragoza, do Bando Nacional, “Uriarte” e “O Toro”, en Madrid “A Tesoira” e en Galicia “O Faro”.

Tamén contribuían a perpetuar os roles de xénero, así mentres que para os nenos se facían soldados, para as nenas existían os recortables de bonecas, que aparecían cos seus vestidos, zapatos e complementos á moda para intercambiar na figura da boneca.

Co paso de tempo os recortables de papel foron perdendo protagonismo, pero o seu valor pedagóxico é incuestionable, xa que foron utilizados para ensinar Historia, Xeografía, ciencias naturais etc.

Outro dos seus atractivos é que tamén podían ser realizados polos propios nenos, como vemos nos exemplos realizados por José Luis Basanta.

As pezas máis complicadas, como esta nora de verbena, viñan con instrucións para recortar e montar.

2. Álbums de cromos

Estes álbums son libros con espazos asignados para pegar a colección de tarxetas ilustradas con diferentes temáticas como ciencia, natureza, deportes, cinema etc. A través deles podíanse adquirir coñecementos de ciencia e tecnoloxía nun mundo onde non existían a televisión e internet, polo que servían ademais como ferramenta didáctica.

O xogo consiste en completar o álbum cos cromos que se mercaban en pequenos sobres de contido aleatorio ou que aparecían nas envolturas de caramelos, chocolates, etc. e intercambiando os repetidos con outros coleccionistas. Estas coleccións constitúen unha ferramenta educativa que fomentaba a curiosidade e interacción entre os nenos, promovendo habilidades cognitivas e sociais.

Neste caso presentamos un cromo do álbum Nestlé “As marabillas do mundo”, do ano 1932, co debuxo de xemas de castiñeiro .

3. Xogos ópticos

Entre os diversos aparellos ópticos inventados no século XIX atopámonos cos “xoguetes ópticos”, que son realizados a partir dos descubrimentos científicos sobre a luz e a óptica, xerando pezas que proporcionaban entretemento e diversión. Son os antecedentes dos proxectores de imaxes e dos cinematógrafos, e sentan as bases da industria cinematográfica.

Aplicaban a teoría da imaxe en movemento, que se basea na capacidade do ollo humano de reter unha imaxe durante un intervalo de tempo mínimo, así que ao pasar rapidamente unha serie de imaxes similares, con mínimas variacións na súa composición, xérase unha sensación de movemento.

O zoótropo, ou Roda da Vida, foi inventado no Reino Unido polo matemático William Horner en 1834. Orixinalmente denominouse: “daedaleum” (popularmente traducido como “roda do diaño”), presumiblemente en honra a Dédalo, arquitecto e artesán da mitoloxía grega. En 1867 foi reinventado e patentado pola Milton Bradley and Co. nos Estados Unidos, quen foi o primeiro en darlle este nome que provén do grego zoo (vivo) e trope (que vira). En España, Agapito Borrás comercialízao a partir de 1897.

Alcanzou gran popularidade e converteuse nun dos xoguetes ópticos máis demandados, en ocasións mesmo os propios nenos chegaron a debuxar as bandas. Ademais, as imaxes podían ser contempladas á vez por varios espectadores, situados ao redor do seu perímetro. Os temas máis habituais que aparecen son acróbatas e xograres, gatos perseguindo paxaros, máquinas de vapor e muíños de vento, parellas bailando o valse e, o máis popular, un golfiño e unha gaivota en movemento sinuoso sobre as ondas.

O cinema NIC é un invento patentado en abril de 1931 co nome de: Proxector NIC S.A. A súa creación débese aos irmáns Tomás, José María e Ramón Nicolau. Foi o primeiro proxector de imaxes animadas para nenos.

As figuras que se proxectaban estaban debuxadas horizontalmente en dúas liñas sobre unha banda de papel vexetal. A liña de arriba correspondía a unha parte do movemento e a de abaixo, á outra. O obturador ía alternando as imaxes sobre o mesmo plano da pantalla ao xirar a manivela que movía a película enrolada e o obturador. Coa lámpada de baixa voltaxe, para evitar o quentamento excesivo, iluminábase a cinta que se proxectaba.

Entre os temas tratados nas películas atópanse fábulas e contos tradicionais, coñecidos polos nenos, e outros con personaxes propios como Miau ou Tom o cowboy. Desde 1934 incorporáronse personaxes de debuxos animados internacionalmente coñecidos, como Popeye e, a partir de1942, de Walt Disney, como Brancaneves, Pinochio ou a Cincenta.

Os primeiros debuxos das películas foron realizados por Ramón Nicolau Griñó, irmán dos creadores da marca e, desde os anos 40, por Tomás Nicolau Araque, sobriño de Ramón Nicolau. As imaxes eran sinxelas e seguramente inspiradas nos debuxos animados da época.

Ademais da visualización das películas, un dos estímulos para os nenos era a posibilidade de poder crear as súas propias cintas, o que fomentaba a creatividade.

O éxito do Cinema NIC abarcou todo o estado español e outros países, onde se copiou e imitou. Calcúlase que entre 1931 e 1974 se realizaron aproximadamente máis de dez millóns de aparellos de Cinema NIC.

PSS. Departamento de Etnografía e Artes Decorativas do MPL